Бул логика боюнча бюджеттик процессти башкаруунун антикоррупциялык модели өзүнө төм. камтыш керек:

 

Коргоо кеңешинин жумушчу тобунун мүчөлөрү Бюджеттик кодекстин долбоорун жеткире иштөө боюнча Жумушчу топтун мүчөлөрү менен биргелешип, Бюджеттик кодекстин долбоорунун ар бир беренесине антикоррупциялык экспертизаны жакынкы убакытта жасоону пландашууда.Социалдык фонддун бюджетин кошуу Кезектеги сөз сүйлөөдө КР Социалдык фондунун өкүлдөрү аталган фонддун бюджети, анын түзүмү,кирешелери, чыгашалары жана теңдемделгендиги өңдүү маселелерди козгошту. Бюджеттик кодекстин долбоорунда бюджеттен тышкаркы мамлекеттик фонддор биринчи жолу бюджеттик фонддор менен бириктирилип, бирдиктүү ченемдик-укуктук акты менен жөнгө салынат. Өкмөт Социалдык фонддун каражаттарын коммерциялык банктарга жайгаштыруунун ордуна казыналык система аркылуу Социалдык фонддун кирешелерин жана чыгашаларын башкарууну жүзөгө ашырууну сунуштап жатат. Эксперттик жамаат Социалдык фонддун каражаттарын пайдаланууда ачык-айкындуулукту арттырган бул демилгени толугу менен колдоодо.

ММКФ жана Эсептөө палатасынын бюджетин автономдук пландооМилдеттүү медициналык камсыздандыруу фондунун (ММКФ) өкүлү КР Бюджеттик кодекс долбоорунун КРнын бюджеттик системасынын түзүмүн регламенттештирген 9-беренесин өзгөртүүнү сунуштады. Талкууланган вариантта бюджеттик система республикалык бюджетти, жергиликтүү бюджеттерди жана Социалдык фонддун бюджетин камтый турганы айтылат. “Социалдык фонддун бюджети” терминин “мамлекеттик бюджеттен тышкаркы фонддордун бюджеттери” сөзүнө алмаштыруу сунушталууда. ММКФ бюджети азыркы учурда болуп жаткандай Социалдык фонддун бюджетинин курамында эмес, өз алдынча пландалат дегенди түшүндүрөт.ММКФ бюджетин автономдуу пландоо ага түшүп жаткан булактардын көптүгүнөн улам зарыл болуп турат. Ал булактар: Мамлекеттик кепилдиктер программасын ишке ашырууга республикалык жана жергиликтүү бюджеттерден ресурстар;социалдык камсыздандырууга чегерүүлөрдүн курамында Социалдык фондго милдеттүү медициналык камсыздандырууга чегерилген каражаттар жана медициналык мекемелерде коштөлөм түрүндө алынган ресурстар. Бюджеттик кодекстин долбоорун талкуулоодо дагы бир кызык маселе бийликтин сот органдарынын бюджетинин аналогиясы боюнча Эсептөө палатасынын бюджетине автономияны берүү болуп калды. Белгилүү болгондой, Кыргызстандагы сот бийлигинин бюджети өз алдынча соттук бийлик тарабынан түзүлөт жана республикалык бюджеттин курамдык бөлүгү болуу менен республикалык бюджетке кошулат (аткаруу жана мыйзам чыгаруу бийлиги менен макулдашуу боюнча). Эл аралык практикада пландоо жана аткаруу боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдан каржылык жактан көз карандысыздыгын кепилдөө үчүн Эсептөө палатасынын бюджетине көз карандысыз статусту берүү сунушталат.

Терс гранттардын ордуна өнүгүүгө инвестициялар Жергиликтүү бюджеттердин кирешелерин терс гранттар түрүндө алып коюу мүмкүнчүлүгүн белгилеген 54-беренени талкуулоо кызуу талкууларга жем таштады. Жогорку Кеңештин Бюджет жана каржы боюнча комитетинин расмий пикирине ылайык жана Өнүктүрүү саясат институтунун эксперттеринин баамында бул норма КР Конституциясына каршы келет. Жергиликтүү бюджеттердин кирешелерин ЖӨБ органдарынын орточо бюджеттик камсыздандырылгандыгын 2 эседен ашуунга ашпаган деңгээл менен чектөө мамлекеттин ЖӨБ иштерине кийлигишүүсү дегенди билдирет. Ал эми Конституцияда “жергиликтүү өз алдынча башкаруу – жергиликтүү жамааттардын жергиликтүү маанидеги маселелерди өз кызыкчылыктарында жана өз жоопкерчилиги менен өз алдынча чечүүсүнүн ушул Конституция менен кепилденген укугу жана чыныгы мүмкүнчүлүгү” (11-берене), “мамлекеттик органдар ЖӨБ органдарынын мыйзамда каралган ыйгарым укуктарына кийлигишүүгө укуксуз. ЖӨБ органдарына мамлекеттик ыйгарым укуктар, аларды жүзөгө ашыруу үчүн зарыл болгон материалдык, финансылык жана башка каражаттарды өткөрүп берүү менен ыйгарылышы мүмкүн” (113-берене) деп айтылган. Терс гранттарды ЖӨБ органдары терс кабыл алат, жергиликтүү бийликтин каржылык суверенитетин өнүктүрүүгө шыктандырбайт жана алардын каржы ресурстарын мобилдештирүүгө кызыгуусун азайтат. Биздин баамыбызда, бул норма өлкөдөгү чыңалган каржылык кырдаалдын шарттарында айрым бир жергиликтүү органдар “ашыкча” каражаттарды алып, аларды маянаны жогорулатууга, машине, эмеректерди сатып алууга жана башка күнүмдүк чыгашаларга сарптайт деген Каржы министрлигинин күтүүсүнө байланыштуу сунушталып жаткан болушу мүмкүн. Экинчи жагынан жергиликтүү бюджеттерден каржы ресурстарын алып, Каржы министрлиги аларды республикалык бюджеттин “жыртыгын жамоого”, б.а, ошол эле күнүмдүк чыгашалардын ордун толуктоого багыттайт деп божомолдосо болот.Ашыкча ресурстар дайыма инвестицияларга, б.а., экономиканын жана социалдык чөйрөнүн өнүгүүсүн камсыздай турган капиталдык чыгашаларга багытталыш керек.Маалымат үчүн: 2012-2013-жылдары жергиликтүү бюджеттерде капиталдык салымдар бюджет чыгашасынын 1,5% тегерегин гана түзгөн (республикалык бюджетте – бюджет чыгашасынын 2% ашыгын).Өнүктүрүү саясат институту ЖӨБ органдарын ресурстарды инвестициялык долбоорлорго багыттоого түрткөн жобону киргизүүнү сунуштайт.Мындай учурда жергиликтүү бийлик аймактарды өнүктүрүү фонддорунан 50% кем эмес көлөмдө кошо каржылоо түрүндө кепилденген каржылык колдоону алып туруш керек.Өкмөт бакубат ЖӨБ органдарын “тизмесине” алуу менен, аларга ыктымал донорлорду жана инвестициялык долбоорлорду иштеп чыгуу боюнча техникалык жардамды издөөгө көмөктөшөт. Аймактарга инвестицияларды тартуу Кыргызстандын инвестициялык активдүүлүгүнүн жана экономикасынын өсүшүнүн кыймылдаткычы болуп берет. Жергиликтбюджеттердин ачыкайкындуулугу Өнүктүрүү саясат институтунун эксперттери да бюджеттин ачык айкындуулук маселесин талкуулоого токтошту. Бюджеттик кодекстин долбоорунда “Коомдук бюджеттик угуулар” (121 бер.) беренеси каралган. Бирок анда бюджеттерди кароо жана бекитүү ачык жана эл алдында ишке ашырылары гана айтылат; коомдук угуулардын мазмуну жана жол-жоболору ачыкталган эмес. Бюджеттик кодекс долбоорунун башка нормалары (88-94, 95-97-бер.) да коомдук угууларды бюджеттерди карап чыгуу жана бекитүү процесси башталганга ЧЕЙИН аны уюштуруу жана өткөрүү талаптарын көрсөткөн эмес. Бюджет боюнча коомдук угуулардын натыйжалуулугун камсыздоо үчүн аларды өткөрүү милдеттүү болгонун гана эмес, ошону менен бирге коомдук угуулардын жол-жоболорун так сүрөттөп берүү зарыл.Бюджеттин кыскача сүрөттөлүшүн алдын ала иштеп чыгууда же аны башка мүмкүн болгон ыкмалар менен ачыкка чыгаруу бюджеттик ачык-айкындуулукту жогорулатуунун маанилүү шарты болуп эсептелет. Угуулар өткөн күнү ЖӨБнын аткаруу органы катышуучуларды каттап (зарыл болгон учурда), протокол жүргүзүп, жыйынтыктоочу документтерди тариздөө менен алектениш керек. Коомдук угуулар аяктагандан кийин аткаруучу орган он күндүн ичинде талкуунун натыйжаларын жалпылаштырып, тариздеп, угуулардын жыйынтыгы боюнча кабыл алынган чечимдер тууралуу маалыматты калк арасында жайылтыш керек.

Жергиликтүү  бюджет жана аймактарды өнүктүрүү фонду Бюджеттик кодекстин долбоорунда жергиликтүү бюджеттин жана аймактарды өнүктүрүү фондунун өзөктүк түшүнүгүн аныктоо талап кылынат.Кодекс долбоорунун 12-беренесинде жергиликтүү бюджет – бул жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын тапшырмаларын жана функцияларын каржылык жактан камсыздоого арналган акча каражаттарынын фонду. Мындай аныктама жергиликтүү жамааттардын жергиликтүү бюджеттин эсебинен жергиликтүү маанидеги маселелерди башкарууну жүзөгө ашыруу боюнча Конституция менен кепилденген укугун жана жөндөмдүүлүгүн көңүлгө албайт.Ушул тапта иштеп жаткан 2003-жылдын 25-сентябрындагы №215 “Жергиликтүү өз алдынча башкаруунун каржылык-экономикалык негиздери жөнүндө” КР Мыйзамына ылайык, жергиликтүү бюджет – бул айылдык аймактын жана шаардын жергиликтүү жамаатынын бюджети, аны түзүүнү, бекитүүнү жана аткарууну ЖӨБ органдары жүзөгө ашырат.Кодекстин көптөгөн жоболорун кайра формулировкалап чыгуу зарылчылыгы алар өлкөдө учурда болуп жаткан көйгөйлөргө гана байланыштуу болуп, келечектеги өзгөрүүлөрдү эсепке албайт. Мисалы, мыйзам долбоорунда бюджеттин кирешеси анын чыгашасынан ашып калган учурда мамлекеттин саясаты кандай болоору айтылган эмес.