2022-жылы муниципалдык кызматчы-лардын эмгек акысы жакшы эле жогорулап, муниципалдык кызмат кыйла жагымдуу жана келечеги бар катары көрүнө баштады. Бул жаңылык Кыргызстандын айыл өкмөт-төрүндөгү жана мэрияларындагы бош кыз-мат орундары жаңы кадрлар, анын ичинде жаш адистер менен толукталат деген үмүттү берүүдө. Бирок өзүнүн мүмкүнчүлүктөрүн ийгиликтүү ишке ашырып, кызматтык теп-кичтен көтөрүлүү үчүн муниципалдык кыз-матчыга актуалдуу билим, жергиликтүү көй-гөйлөрдү чечүүнүн жаңы көндүмдөрү керек, алар муниципалдык башкаруунун заманбап ыкмаларын колдонууга тийиш. 2022-жылы Кыргызстанда муниципал-дык кызматчылар өзүнүн квалификациясын жогорулатууга жаңы мүмкүнчүлүк алышты - алар Борбордук Азиянын жергиликтүү башкаруу Академиясында (БАЖБА) муници-палдык кызматчылардын квалификациясын жогорулатуу жана жергиликтүү кеңештердин депутаттарын даярдоо максатында атайын түзүлгөн лицензиялык билим берүү мекеме-синде ведомстволук багыт боюнча окуудан өтө алышат. БАЖБАда муниципалдык кыз-матчыларды окутуунун артыкчылыктары, өзгөчөлүктөрү, ошондой эле Академияны түзүүгө себеп болгон жагдайлар тууралуу “Муниципалитет” журналына ЖӨБ Союзунун аткаруучу директору, БАЖБАны түзүү демил-гечилеринин бири Бектурган ОРОЗБАЕВ (БО) жана БАЖБАнын директору Асель КУРМАНА-ЛИЕВА (АК) айтып беришти.

– Муниципалдык кызматчылар үчүн маанилүү болгон алгачкы эле суроо – эмне үчүн квалификацияны жогорулатуу курстарынан өтүш керек?

– БО: Квалификацияны жогорулатуу – ар бир муниципалдык кызматчынын турмуштук жана кесиптик муктаждыгы. Бирок, жалпы мүнөздөгү себептерден тышкары, квалификацияны жогорулатууну милдеттүү кылган өтө маанилүү факторлор да бар. Мисалы, коопсуздук, мыйзамсыз чечимдерден өзүн “камсыздандыруу” себептерин алсак болот. Муниципалдык жетекчилер жана кызматчылар өз ишинде жергиликтүү өз алдынча башкаруу маселелерине тиешелүү 190 мыйзамды жана укуктук актыларды жетекчиликке алышы керек, аларды жатка билүү мүмкүн эмес, ал тургай көптөгөн адистер алардын тизмегин да билишпейт. Колунда текшерилген жана мыйзамдын көз карашынан алганда коопсуз экендиги далилденген чечимдер, иш-аракеттердин алгоритми болушу керек, квалификацияны дайыма жогорулатып, өзгөрүүлөр жөнүндө маалыматты өз убагында алып туруу зарыл. Ушундай жол менен гана өзүңүздү каталардан коргой аласыз.

Мындан тышкары, жакында эле муниципалдык кызматчылардын эмгек акысынын жогорулашы 10 пайызга чейин көлөмдө үстөк акыны белгилөө мүмкүнчүлүгүн да билдирет. Үстөк акынын көлөмүн аныктоо убакыттын өтүшү менен иштин жыйынтыктарына гана эмес, муниципалдык кызматчы өзүн канчалык деңгээлде өнүктүрүп жатканына, ведомстволук багыт боюнча квалификациясын жогорулатуу үчүн кандай күч-аракет жумшаганына негизделет. Ошондуктан, квалификацияны жогорулатуу – бул карьераны өнүктүрүү, ал тургай эмгек акыны көбөйтүү маселеси.

– АК: Квалификацияны жогорулатмайынча кесиптик өнүгүү да, компетенттүү муниципалдык кызматчы да болбойт. Албетте, практикалык иш тажрыйбасы, өмүр бою колдонуп келаткан көндүмдөрү, көптү көргөн кесиптешинин кеңеши чоң мааниге ээ деңизчи. Бирок жашоо бир орунда турбайт да, улам бир жаңы маселелер түшүп турат, ошондуктан жарандардын да, жалпы эле жамааттардын да көйгөйлөрүн чечүүгө аракет кылып жатып, муниципалдык кызматчылар күн сайын улам бир жаңы чакырыктарга туш болушат. Мындай учурда айыл өкмөтүнүн же мэриянын ичинде болбогон жаңы билимдерге жетүү зарыл. Ал эми БАЖБА эл аралык жана регионалдык мыкты тажрыйбаны эске алуу менен, Кыргызстандын ичинде да, анын чегинен тышкары да калыптанып жаткан жаңы билимдерге жетүүгө мүмкүнчүлүк берет.

– “Ведомстволук окутуу” деген эмне? Ал мамлекеттик заказдын алкагында башка ЖОЖдор окуткан программалар боюнча квалификацияны жогорулатуудан эмнеси менен айырмаланат?

– БО: Кыргызстанда 2021-жылга чейин Мамлекеттик кадр кызматынын, андан соң Мамлекеттик кызмат жана ЖӨБ иштери боюнча мамлекеттик агенттиктин аракеттери менен түзүлүп, колдоого алынган муниципалдык кызматчылардын квалификациясын жогорулатуунун туруктуу мамлекеттик системасы бар. Бул системанын алкагында квалификацияны жогорулатуу жалпы багыт боюнча жүргүзүлөт жана карьераны өнүктүрүүдө, конкурстан өтүүдө муниципалдык кызматчыларга коюлган квалификациялык талаптарга негизделген негизги жалпы компетенцияларды камтыйт. Бирок, мамлекеттик система ЖӨБ органдарынын билимге жана көндүмдөргө болгон бардык керектөөлөрүн канааттандыра албайт жана муну жасабашы да керек. Ошондуктан, мыйзамдар ведомстволук багыт боюнча квалификацияны жогорулатууну уюштурууга мүмкүнчүлүк берет. Мисалы, бул үчүн Финансы министрлигинин, Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин өзүнүн окуу борборлору бар. Жакынкы убакытка чейин ЖӨБ органдарында ведомстволук багыт боюнча квалификацияны жогорулатуу кызмат көрсөтүүсүн системалуу негизде алып турууга мүмкүнчүлүгү болгон эмес, бардык мүмкүнчүлүктөр эл аралык уюмдардын анда-санда өткөрүлгөн тренингдери менен чектелип келген. Бул тренингдер Билим берүү жана илим министрлигинде лицензиялоодон өткөн эмес, лицензиясы бар сертификаттар берилчү эмес, эң негизгиси – бул тренингдердин мазмуну жана пайдалуулугу үчүн жоопкерчилик да аз болгон.

– АК: Муниципалдык кызматчылардын квалификациясын жогорулатуунун ведомстволук багыты ЖӨБ органдарынын адистерине жана жетекчилерине бул жерде жана азыр зарыл болгон билимдерди берет, анын ичинде ЖӨБ органдарынан жергиликтүү маанидеги маселелер боюнча өз функцияларын аткарууда өзгөрүүлөрдү талап кылган ченемдик укуктук чөйрөдөгү соңку жаңылыктарды да камтыйт. Мыйзамдардын өзгөрүшүнө байланыштуу мындай муктаждыктар бардык ЖӨБ органдарында пайда болот. Мисалы, ЖӨБ органдарынын жарандар менен өз ара аракеттенүүсүнүн жаңы ченемдерин киргизүү, штаттык ырааттаманы түзүү тартибин өзгөртүү ж.б. Ошондой эле ведомстволук багыт ЖӨБдүн башка органдарынын жана башка өлкөлөрдүн ийгиликтүү тажрыйбасына негизделген жергиликтүү маанидеги маселелерди чечүүнүн мыкты практикасын да камтышы мүмкүн. Бул муктаждыктар ЖӨБдүн ар бир органы үчүн топтук мүнөзгө да, жеке мүнөзгө да ээ болушу мүмкүн жана анын өзгөчөлүктөрүнө жараша болот. Мисалы, сейил бактарды муниципалдык-жеке өнөктөштүктүн негизинде башкаруу мына ушундай сейил бактары бар ЖӨБ үчүн гана зарыл; канализация кызмат көрсөтүүлөрүнө тарифтик саясатты жакшыртуу канализациясы бар ЖӨБ үчүн гана керек; түрдүү конфессиялар бар жерде ар кандай конфессиялардын диний лидерлери менен байланыш түзүү зарыл. Жарандардын ЖӨБгө катышуу укугун мыкты ишке ашырууну каалаган жергиликтүү активисттердин  билим алууга муктаждыгы да ушул топко кирет.

– БАЖБАнын окуу программасы кандай темалардан турат жана ал кантип түзүлөт?

– БО: Окуу программасы ЖӨБ органдарынын керектөөлөрүнүн негизинде түзүлөт. ЖӨБ Союзу WhatsApp тиркемесиндеги 15 тайпаны башкарат, бул тайпаларга муниципалдык кызматчылардан жана депутаттардан күн-түн дебей, дем алыш болгонуна карабай ар кандай маселелер түшүп турат. Ошондуктан, ЖӨБ Союзу кайсы маселелер боюнча квалификацияны жогорулатуу талап кылынары жөнүндө так маалыматка ээ жана муну БАЖБАга өткөрүп берген. 1-диаграммада көрүнүп тургандай, мыйзамдардагы жаңылыктар, ЖӨБдүн негиздери, эмгек жана жер мыйзамдары окуу үчүн эң көп суроо-талапка ээ болгон темалар. Мындан тышкары, ЖӨБ органдары менен үзгүлтүксүз жана жапырт жолугушуулардын жүрүшүндө жеке өзүмдүн да, ЖӨБ Союзунун дирекциясынын башка кызматкерлеринин да ЖӨБ органдарынын кызматкерлеринин жаңы билимдерге жана көндүмдөргө болгон муктаждыктарына көз салып туруу мүмкүнчүлүгүбүз бар.

– АК: БАЖБА Өнүктүрүү саясат институтунун жана ЖӨБ Союзунун колдоосу менен квалификацияны жогорулатуу багыттары боюнча ЖӨБ органдарынын муктаждыктарын изилдеп чыгып, бул иштин натыйжасында эң көп талап кылынган багыттар боюнча квалификацияны жогорулатуунун эки программасы түзүлдү.

“Натыйжалуу муниципалдык башкаруу” программасы төмөнкү маселелерди камтыйт: 

• жергиликтүү деңгээлде кызмат көрсөтүүлөрдү уюштуруу;
• социалдык-экономикалык өнүктүрүү программаларын даярдоо;
• муниципалдык кызматты өтөө;
• жергиликтүү бюджеттерди жана ЖӨБдү өнүктүрүү ресурстарын башкаруу.

Бул программа ЖӨБ органдарынын жетекчилерине, ошондой эле жооптуу кызматкерлерге: мэрлерге жана вице-мэрлерге, ЖӨБ органдарынын башчыларына жана алардын орун басарларына, жооптуу катчыларга жана мэриялардын аппарат жетекчилерине багытталган.

“Жергиликтүү өз алдынча башкаруунун финансылык-экономикалык негиздери” программасы ЖӨБ органдарынын финансы жана башка өнүктүрүү ресурстарын башкаруу маселелери менен байланышкан бөлүмдөрүнүн жетекчилерине жана кызматкерлерине – финансы-экономикалык бөлүмдөрдүн башчыларына, бюджеттик комиссиялардын персоналына ж.б. даректелген. Программа төмөнкү маселелерди камтыйт:

• жергиликтүү бюджеттерди түзүү жана аткаруу;
• бюджеттен тышкаркы каражаттарды (инвестицияларды) тартуу;
• муниципалдык жерлерди, менчикти башкаруу;
• жайыттарды башкаруу;
• Айыл чарба жерлеринин мамлекеттик фондунун жерлерин башкаруу.

Ар бир квалификацияны жогорулатуу программасы боюнча окуу 2 айга созулуп, анын узактыгы 72ден 96га чейин академиялык саатты түзөт, анын ичинен күндүзгү окуу формасы 5-7 жумушчу күн бою угуучунун катышуусун талап кылат.

– Эгерде угуучуга бардык темалар керек болбосо, аны бир же эки гана маселе кызыктырса, анда бир гана маселе же тема боюнча квалификацияны жогорулатуу мүмкүнчүлүгү барбы?

– АК: Ооба, суроо-талап боюнча, угуучу программанын ичиндеги айрым курстарга тандоосуна жараша катыша алат. Ошондой эле мындай мүмкүнчүлүк кыска мөөнөттүү курстар аркылуу берилет. 2022-жылы БАЖБА төмөнкүдөй кыска мөөнөттүү курстарга катышуучуларды ала баштайт:

• жергиликтүү кеңештин ишинин уюштуруучулук жана укуктук маселелери – бул курс жергиликтүү кеңештерге өзгөчө керек, себеби жергиликтүү кеңештин депутаттарынын арасында жаңы келгендердин үлүшү чоң, аларга кеңештин ишин уюштуруу боюнча билим жетишпей турат. Курс ошондой эле кеңештин аткаруу органы менен өз ара аракеттенүү жол-жоболорун камтыйт, бул эки ЖӨБ органынын ортосунда жумушчу, жемиштүү мамилелерди түзүү үчүн зарыл; ошондой эле жергиликтүү жамаат, жарандар менен натыйжалуу байланыш түзүү маселелери бар;
• муниципалдык кызматтан өтүү – мыйзамдардагы өзгөрүүлөр, анын ичинде эмгек акыны жогорулатуу өңүттөрү ЖӨБ органдарынын кызматкерлеринде көптөгөн суроолорду пайда кылууда;
• жергиликтүү деңгээлде кызмат көрсөтүүлөрдү уюштуруунун негиздери – жашоо-тиричиликти камсыз кылуу чөйрөсүндө (суу менен жабдуу, катуу тиричилик калдыктарын ташып чыгаруу жана тазалоо сыяктуу) финансылык-рентабелдүү, туруктуу кызмат көрсөтүүлөрдү, ошондой эле эс алуу, маданият, спорт чөйрөсүндөгү кызмат көрсөтүүлөрдү натыйжалуу уюштуруу маселеси курч турган элеттик ЖӨБ органдары үчүн бул курс актуалдуу болот;
• инвестицияларды жана финансылык жардамды тартуу: өтүнмөнү кантип даярдап, каржылоону кантип алууга болот? Бул курс бардык ЖӨБ органдарына керек экендиги талашсыз, себеби жергиликтүү бюджеттерде каражаттын тартыштыгы ЖӨБ органдарын ар дайым бюджеттен тышкаркы каражаттарды үчүнчү жактардан – мамлекеттен, донорлордон, демөөрчүлөрдөн тартууга түртүп турат
  эмеспи;
• муниципалдык жерлерди, менчикти башкаруу – мүлккө байланыштуу бардык маселелер сыяктуу эле, толук кесиптик жана техникалык билимди талап кылган татаал маселе;
• жайыттарды башкаруу – ЖӨБ органдары үчүн, айрыкча жайыт комитеттеринин иши начар жолго коюлган, улуттук байлыктын бул түрүн сактоо үчүн аз иштер жасалып, малчылардын талаш-тартыштары жана нааразычылыктары көп чыккан жерлерде өтө актуалдуу курс;
• Айыл чарба жерлеринин мамлекеттик фондунун жерлерин башкаруу – ар бир элеттик муниципалитетке зарыл болгон курс, башкаруунун райондук жана муниципалдык деңгээлдеринин ортосунда ыйгарым укуктарды кайра бөлүштүрүүгө байланыштуу өзгөчө актуалдуу болуп турат.