Маалымат өнөктүгү жана табыштамаларды чогултуу Ошентип 2014-жылдын июнь айында бардык техникалык тапшырмалар даяр болуп, муниципалитеттер муниципалдык социалдык табыштамаларды ишке ашырууга сынак жарыялашты. Сынактар ийгиликтүү өтүүсү үчүн кеңири маалымат өнөктүгүн өткөрүп, бейөкмөт коммерциялык эмес уюмдардын көңүлүн бурдуруу маанилүү эле. Маалымат өнөктүгүнүн алкагында улуттук да,жергиликтүү да деңгээлдерде кадамдар жасалды.Улуттук деңгээлде сынактар тууралуу маалымат электрондук почтанын бардык мүмкүн болгон каналдары аркылуу жайылтылып, сайттарга жайгаштырылды. Ошондой эле “Вечерний Бишкек” гезитине муниципалитеттерге шилтеме жасоо менен сынактар тууралуу жалпылаштырылган жарыя чыкты.Өзүнчө социалдык топтордун, мисалы, балдардын же мүмкүнчүлүгү чектелген адамдардын кызыкчылыгын коргоо менен алектенген тармактык секторалдык бейөкмөт уюмдардын көңүлүн сынакка бурдуруу максаты коюлду. Жергиликтүү деңгээлде өнөктүк жергиликтүү басма сөздө жарыяларды,ошондой эле сырткы жарнаманын бардык түрлөрүн – постерлерди, кулактандырууларды, плакаттарды, баннерлерди, чакырууларды камтыды.Натыйжада 12 муниципалитет бейөкмөт уюмдардан 39 табыштама алды, орточо эсеп менен бир жамаатка болжол менен 3 табыштамадан тийди.Анткен менен табыштамалардын саны бир муниципалитеттен экинчи муниципалитетке салыштырмалуу олуттуу түрдө айырмаланып турду. Мисалы,көптөгөн ЖӨБ органдарына экиден гана табыштама тийди. Бул минималдык сан, ошону менен бирге сынак өттү деп эсептелинет. Башкаларга, мисалы,Терек-Сай ААга 7 табыштама түштү. Табыштамалардын санында мындай айырмачылык эмнеге байланыштуу болду? Биринчи кезекте муниципалитеттин аймагында муниципалдык социалдык тапшырыкты аткарууга жөндөмдүү тиешелүү бейөкмөт уюмдун жоктугу. МСТ боюнча GIZ/Fonds Долбоору сынакка улуттук тармактык жана секторалдык БӨУ катышат деп үмтөткөн. Бирок алар ар түрдүү себептер менен азырынча процесске сырттан байкоо салып турууну чечишти. Долбоорлордун суммасы борбор калаанын ченеми боюнча көп болбогонун,ал эми донордун каражаттарына караганда бюджеттеги каражатты башкаруунун түйшүгү бир кыйла көп болгонун эсепке алганда бул таң калычтуу деле эмес. Экинчи жагынан оң жагы да бар – баш калаадагы ири БӨУлар жергиликтүү социалдык тапшырыктар сынагына катышкан жок жана жергиликтүү бейөкмөт уюмдардын сынактан жеңүү мүмкүнчүлүгү жогорулады. Анткен менен келечекте ири секторалдык БӨУлар жергиликтүүлөр менен инновациялар, тажрыйбалар жана атайын билимдери менен бөлүшүп тургандын үстүнөн иштеш керек. Сынактын катышуучуларына бейөкмөт уюмдарга талаптар стандарттуу болгонуна карабастан,көптөгөн бейөкмөт уюмдар документтердин зарыл болгон пакетин тапшыра алышкан жок. Карыз жоктугу тууралуу Салык инспекциясынан жана Социалдык фонддон маалымдама, өткөн жыл үчүн баланстык отчеттун көчүрмөсү жана кирешелер менен чыгашалар тууралуу отчеттун көчүрмөсүн тапшыруу өзгөчө көп кыйынчылыктар менен коштолду. Кээ бирлерге болсо долбоордун өзөктүк аткаруучуларынын таржымалы жана башка документтер жетпей жатса, башкалардын документтери нотариалдык жактан күбөлөндүрүлгөн эмес.Экинчи жагынан бул болсо БӨУ табыштаманы түзүү үчүн жетиштүү тажрыйбага ээ болбогонунан, башка жагынан алып караганда, табыштамалардын жол-жобосу жана аларга карата талаптар өркүндөтүлбөгөнүнөн кабар берет. Жалпысынан муниципалитеттердин өздөрү да табыштамаларды кабыл алуу баскычында документтердин толук же толук эместигин текшербей ката кетирип алышты. Натыйжада, төрт муниципалитетте сынак өтпөй калды жана аны кайрадан жарыялоого туура келди.

СЫНАК - ТОЛГОН ТОКОЙ СУРООЛОР Акыры табыштамалар алынды жана сынак өткөн жерде сынактык комиссиянын мүчөлөрү аларга баа берип, арасынан эң татыктуусун тандап алыш керек болчу. Баса, сынактык комиссияга жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын гана өкүлдөрү эмес, ошондой эле жамааттын өкүлдөрү да, аны менен катар долбоор жалпысынан ошолордун маселесин чечүүгө багытталган максаттуу топтун өкүлдөрү да кирди.Долбоордун пилоттук мүнөзүн эске алуу менен,сынактык комиссиянын жыйынын эки баскычка бөлүү чечими кабыл алынды. Биринчи баскычында комиссиянын мүчөлөрү түшкөн сунуштарды өз алдынча баалап чыгышты. Алар адегенде бардык талап кылынган документтердин бар болуп-болбогонун текшерип, андан соң сапаттын критерийлерине жана табыштаманын техникалык тапшырмасына шайкештигин текшеришти. Бул үчүн баалоо баракчаларын толтурушту. Балоо баракчалары сынактын шарттарына жараша түзүлгөн жана баалоонун төмөнкүдөй критерийлерин камтыган:

 

Андан соң комиссия мүчөлөрүнүн жеке баалары жыйынтыктоочу баа болуп кошулуп, табыштамалардын рейтинги пайда болду. Бирок соңку чечимди кабыл алуу үчүн бул жетишсиз эле. Анткени комиссиянын мүчөлөрү бардык техникалык учурларды эсепке алуу менен чечим чыгаруу үчүн зарыл болгон бардык билимге ээ эмес эле. Ошондуктан эң көп балл алган долбоорлор укуктук жана техникалык экспертизага жиберилди.Андан соң комиссия жыйынынын экинчи баскычы өттү. Ал коомчулук үчүн ачык болду. Ал жерде бардык кызыкдар жактардын, анын ичинде максаттуу топтордун жана сынактын катышуучулары болгон бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрүнүн катышуусунда комиссия экспертизанын жыйынтыктарын угуп чыгып, сынактын жеңүүчүлөрүн таануу тууралуу соңку чечимди кабыл алды.Сынактык комиссиянын ушул иши нормаларга жана жол-жоболорго карата процесс азырынча толук иштелип чыга электигин көрсөттү. Мындан тышкары комиссиянын бардык эле мүчөлөрү баалоо критерийлери, долбоордук сунуштар деген эмне экенин түшүнө бербейт, бюджетти “окуганды” билишпейт. Практика көрсөткөндөй, сынактык комиссиянын ийгиликтүү жана сапаттуу иши үчүн аларды атайын окуудан өткөрүш керек.

Техникалык экспертизанын сабактары Эмесе, сынактык комиссиянын алгачкы жыйыны эң көп балл топтой алган табыштама-лидерлерди аныктады. Анткен менен комиссия мүчөлөрү берген эң жогорку баа табыштама жеңүүчү болуп табылат дегенди билдирбейт. Долбоордун пилоттук мүнөзүн, тапшырыкчы-муниципалитеттер үчүн да,БӨУ-арыз берүүчүлөр үчүн да социалдык тапшырык механизми жаңы болгонун эсепке алуу менен табыштамалар мамлекеттик социалдык тапшырыктын талаптарына жана техникалык тапшырмалардын шарттарына шайкеш келип-келбегенин текшерүү керек эле. Ушул текшерүүнү сапаттуу өткөрүү үчүн муниципалитеттер табыштамаларга техникалык жана нормативдик экспертизаны уюштуруп берүү өтүнүчү менен ӨСИге кайрылышты.Күтүлгөндөй эле экспертиза бейөкмөт уюмдар табыштама жазууда бут тоскон чоң көйгөйлөрдү аныктай алды. Ошону менен катар бул көйгөйлөр техникалык себептерге да, ошондой эле муниципалдык социалдык тапшырыктын маңызын түшүнбөгөндүктөн да пайда болгон.Негизги көйгөй – жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын атынан муниципалитеттер социалдык тапшырыктын жардамы менен кандайдыр бир деңгээлде инфраструктуралык маселелерди чечип алууга аракет кылышкан. БӨУ-арыз берүүчүлөр табыштамадан күтүлгөн нерселерди жакшыраак түшүнүп, муну менен жеңишке жетүү үчүн мүмкүнчүлүктөрүн көбөйтүү максатында ЖӨБ органдары менен кеңешкени түшүнүктүү. Ал эми ЖӨБ органдары бейөкмөт уюмдарга табыштамага ремонттук-курулуш иштердин чоң көлөмдө кошууну, атүгүл социалдык тапшырык болуп эсептелбей турган жабдууларды жана материалдарды сатып алууну сунушташкан.Бул күтүлбөгөн окуя болду деп айтууга болбойт.Өнүктүрүү саясат институту муниципалитеттер кандай болгон күндө да муниципалдык социалдык тапшырыктын алкагына физикалык инфраструктуралык иштерди кошуп кетүүгө аракет жасайт деп күткөн. Ошондуктан башында эле ремонттуккурулуш иштер долбоордун социалдык максаттарына байланган болуш керек, ал эми алардын жалпы наркы долбоордун жалпы суммасынан 50 пайыздан же 500 миң сомдон ашпаш керек деп белгилеп койгон.Башкача айтканда, ремонттук курулуш иштердин зарылчылыгы социалдык иштердин керектөөлөрү менен шартталган. Мисалы,Талас облусунун Өмүралиев ААнын долбоорунда жаштарды салттуу билимдерди чогултууга жана сактоого тартуу, комузда ойноого үйрөтүүнү уюштуруу үчүн Маданият үйүндөгү окуу аудиториясын ремонттоо талап кылынган.Анткен менен ремонт, курулуш жана сатып алуулар долбоордун суммасынан 80 пайызды ээлеген, ал эми алардын багыты коммерциялык мүнөзгө ээ болгон табыштамалар да болду. Тилекке каршы айрым муниципалитеттер долбоордон чыгып калуу тобокелчилиги алдында калды, анткени алардан түшкөн долбоорлор социалдык тапшырыктын алкактарына эч эле сыйган эмес. Мисалы, муниципалитеттердин бири БӨУ-арыз берүүчүгө ... маданият сейил багына аттракциондорду жана башка көңүл ачуу үчүн жабдууларды сатып алуу кеңешин берген. Андан кийин аларды пайда табуу үчүн ижарага берүү пландалган экен. Муниципалитет ушундай долбоорду мисалы, жергиликтүү экономиканы өнүктүрүүнүн жана бизнести колдоонун алкагында ишке ашырууга укуктуу. Бирок бул социалдык тапшырыкка эч кандай тиешеси жок таптакыр башка окуя.Бирок ремонттук-курулуш иштери жана жабдууларды сатып алуу социалдык тапшырыктын керектөөлөрүнө шайкеш келген тапшырыктарда да суроолор жана кыйынчылыктар болбой койгон жок.Долбоорлордун олуттуу бөлүктөрүндө ремонтко жана материалдарга кетчү чыгымдар начар эсептелген, жумуштардын айрым бир түрлөрү эсепке алынбай калган, дефекттик акттар түзүлгөн эмес жана аларды түзүү үчүн комиссия уюштурулбай калган. Мисалы, муниципалитеттердин биринде сметаны эсептөөдө зарыл болгон арматуранын саны, эшик-каалагалардын аянты ашкере көрсөтүлгөн, монолит менен каптоо үчүн ВР торчосу каралган эмес, бетондун көлөмү ашык айтылган, жасалга үчүн материалдар эсепке алынбай калган ж.б. Электр бөлүгүндө иштерге кетчү материалдар – кошкучтар, розеткалар, кошулуу үчүн кабелдер ж.б. эсепке алынган эмес.Башка бир муниципалитетте болсо сатып алынган плинтустардын саны пландалгандан аз болуп калган (17 даана плинтус сатып алып, 32ни орнотушкан), терезени алмштыргандан кийин боорлорун жасалгалоочу материалдар жана жумуштар эсепке алынган эмес. Мисалы, праймер, сарпаңке, «Финиш» шпаклевкасы. Анткен менен бул техникалык кемчиликтер техникалык экспертизадан кийин жоюлган.