Сайнагүл АБДЫМОМУНОВА, мамлекеттик сатып алуулар боюнча эксперт

Тарыхы

Ар бир мамлекеттин бюджетинин олуттуу бөлүгү товарларды, иштерди жана кызмат көрсөтүүлөрдү сатып алууга жумшалат, жана мындай тажрыйба Кыргыз Республикасында да колдонулат. Алсак, жыл сайын республикалык бюджеттин 40%га жакыны мамлекеттик сатып алууларга сарпталат. Демек, натыйжалуу сатып алууларды өткөрүү, жеткирүүчүлөрдүн ортосунда атаандаштыкты кеңейтүү, тооруктарга бардык каалоочуларды тартуу жана мамлекеттик каражаттарды башкарган адамдар кызматын кыянаттык менен пайдалануусунан укуктук коргоону кепилдөө менен олуттуу көлөмдөгү мамлекеттик каражаттарды үнөмдөөгө реалдуу мүмкүнчүлүк бар. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик сатып алуулар системасын жөнгө салуучу мыйзамды жаңыртуу ченемдик-укуктук актыларды жана аларды колдонуунун тажрыйбасын кылдаттык менен изилдеп чыгууну талап кылат, анткени мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө мыйзам муниципалдык уюмдарга, мамлекеттик уюмдарга, ошондой эле мамлекеттин 50%дан ашык үлүшү бар акционердик коомдорго карата колдонулат¹.

Кыргыз Республикасындагы бардык мамлекеттик сатып алуулар 2015-жылдан баштап, мамлекеттик сатып алуулар порталында http://zakupki.gov.kg электрондук формада өткөрүлөт. Дүйнөлүк тажрыйба конкурстук процедураларды колдонуу мамлекеттик чыгымдарды кыскартуу мүмкүнчүлүгүн берерин тастыктайт, ошол себептен биздин мамлекетте каражаттарды натыйжалуу сарптоону камсыз кылуу максатында, мамлекеттик сатып алууларды өткөрүүнүн конкурстук тутуму киргизилген. Ал эми Кыргызстанда бюджеттик тартыштык орун алгандыгына байланыштуу, бул маселе өзгөчө актуалдуу болуп саналат. Мындан тышкары, коррупциялык аракеттерге бөгөт коюу зарылдыгы актуалдуу бойдон калууда. Андыктан, биздин өлкөдө конкурстук тутумду киргизүүнүн зарылдыгы анык. 

Көпчүлүк эл аралык уюмдар мамлекеттик уюмдарга, анын ичинде ЖӨБ органдарына, башкарууну жакшыртууга, анын ичинде мамлекеттик сатып алуулар чөйрөсүндөгү процесстерге ар тараптуу жардам берип келишет. Укуктук база, анын ичинде “Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө” Кыргыз Республикасынын Мыйзамы жана бир катар ченемдик укуктук актылар, теориялык жактан конкурстук жана ачык-айкын сатып алуулар үчүн сапаттуу шарттарды түзөт. Анткен менен, бул ченемдик-укуктук актыларды аткаруу иши жакшыртууну талап кылат. ЖӨБ органдарында сатып алуулар процесси начар уюштурулган, кызматкерлер сатып алууларды натыйжалуу жүргүзүү үчүн жетиштүү билимге жана тажрыйбага ээ эмес. Кыргызстанда ЖӨБ органдары үчүн кадрлардын алмашымдуулугу, анын ичинде сатып алуулар боюнча адис-кызматкерлердин тез-тез алмашуусу чоң көйгөй болуп саналат. Натыйжада, ЖӨБ органдарына Финансы министрлигинин Окуу борборунда жаңы адистерди кайрадан окутууга туура келет, мамлекеттик сатып алуулар процедуралары боюнча билимди иш жүзүндө өздөштүрүү жана колдонуу үчүн убакыт талап кылынат. Мамлекеттик сатып алуулар боюнча окуу курсу 5 күнгө гана созулуп, көптөгөн маалыматтарды камтыйт. ЖӨБ органдарынын көпчүлүк өкүлдөрү үчүн аны өздөштүрүү кыйын, натыйжада кийин сатып алууларды иш жүзүндө өткөрүүдө кыйынчылыктар жаралат. Көпчүлүк учурда, сатып алуулар процедуралардын баштапкы этабында начар пландаштырылат, ыкмалар туура эмес тандалып алынат, техникалык талаптар жана спецификациялар начар түзүлөт, бул сатып алуу процедураларынын бузулушуна, ошондой эле кээде администрациялык жана жазык жоопкерчилигине алып келет. Ошондой эле, “Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө” мыйзамга жана башка ченемдик укуктук актыларга дайыма өзгөртүүлөр жана толуктоолор киргизилип турарын белгилей кетүү керек, ЖӨБ органдарынын кызматкерлери мыйзамдарга киргизилген акыркы өзгөртүүлөрдү ар дайым көзөмөлдөп, иш жүзүндө колдонуп турушу зарыл. 

¹  «Жергиликтүү деңгээлде мамлекеттик сатып алууларды өткөрүү» практикалык колдонмосу