2024-12-02 / ЖӨБ Өнөктөштүгүнүн жаңылыктары

Нургуль ЖАМАНКУЛОВА, ӨСИнин жана БАЖБАнын коммуникациялар боюнча консультанты

Өзбекстан Республикасынын Самарканд шаарында 2024-жылдын 2-5-октябрь күндөрү “Жибек Жолу” комплексинде “Жергиликтүү калктын жашоо деңгээлин жогорулатууда махаллалардын ролу” аттуу биринчи эл аралык конференция өттү. Иш-чара Өзбекстандын Махаллалар ассоциациясы тарабынан уюштуруп, ал 70тен ашуун өлкөдөн келген делегаттардын, чет өлкөлөрдүн элчилеринин, ар кайсы тармактын эксперттеринин, БУУнун түзүмдөрүнүн (UNICEF, UNDP, UNODC, UNFPA) өкүлдөрүнүн, USAID, Өзбекстандын окумуштууларынын жана махалла активисттеринин башын кошту.

“Өзбекстандын Махаллалар ассоциациясы ушул жылдын башында гана түзүлгөнүнө карабастан, бул аралыкта өз алдынча башкаруу системасын өркүндөтүү жана ушул багыттагы эл аралык тажрыйбаны изилдөө боюнча олуттуу иштер жасалды; башкаруу системасы окшош болгон өлкөлөр менен байланыштар түзүлдү. Бул конференцияны Самаркандда өткөрүү биздин тынымсыз күч-аракетибиздин логикалык уландысы болуп калды”, – деди уюштуруучулар өз билдирүүсүндө.

Махалла институтун түптөп, өнүктүрүүдө, ошондой эле чет өлкөлөрдүн мыкты тажрыйбаларын андан ары өздөштүрүүгө басым жасоо менен эл аралык аренада жарандык коомду бекемдөөдө Өзбекстандын тажрыйбасын жигердүү жайылтуу жана кызматташтыктын кыйырын кеңейтүү бул иш-чаранын негизги милдеттеринин бири болду.

Конференциянын катышуучуларынын көңүлүн өзгөчө бурган учур – Өзбекстандын Президенти сүрөгөн “Махалла жетилиги” системасы болду. 

“Махалла жетилиги” – бул махаллалардын башкаруу органын түзгөн жети адис. Махалла – жарандардын өзүн-өзү уюштуруусунун байыркы туруктуу формасы – кылымдар бою жоголбой келатат, ошол себептен Өзбекстан эли үчүн натыйжалуулугу далилденген жана алгылыктуулугу болгон чыныгы, табигый өз алдынча башкаруу. Бул институт кылым карытып келатканын эске алганда, “махалла философиясы” жөнүндө сөз кылууга арзыйт, ал бир нече базалык компоненттерден түзүлгөн. Биринчиси – жакын жашаган адамдардын жана үй-бүлөлөрдүн өз ара колдоосу, чечимдерди жамаатта кабыл алуу. Экинчиси – жакырчылыкты жоюу жана теңсиздикти азайтуу механизми. Үчүнчүсү – үй-бүлөнү жана анын ар бир мүчөсүн коргоо, анын ичинде аялдарга жана аярлуу адамдарга колдоо көрсөтүү. Төртүнчүсү – келечек муундарды тарбиялоонун бүтүндөй бир системасы, ал коомдук коопсуздукту түзгөн, мыйзамга баш ийген жүрүм-турумду да, ошону менен бирге баалуулуктардын багытын жеткирген, буга кошумча бирдиктүү жана күчтүү улутту түзгөн муундардын салттарын жана тажрыйбаларын камтыйт. Махаллалар ассоциациясынын төрагасы Кахрамон КУРАНБАЕВдин маалыматы боюнча, Өзбекстандагы заманбап махалла бул философияны колдонууда туруктуу негизде көбөйүп келаткан натыйжалуулукту көрсөтүп турат. Алсак, өткөн жылы махаллалардын 51 пайызында бир дагы кылмыш жана укук бузуу орун алган эмес, махаллалардын 31 пайызында бир дагы ажырашуу катталган эмес, ал эми кайтып келген 420 миң мигранттын жарымынан көбү махаллалардын жардамы менен ишке орношо алышкан.

Пленардык отурумдан кийин конференциянын иши үч секцияда улантылды. Борбордук Азия өлкөлөрүнүн өз алдынча башкаруу органдарынын тажрыйбасына арналган биринчи секцияда Кыргыз Республикасынын Жергиликтүү өз алдынча башкаруулар Союзунун директору Бектурган ОРОЗБАЕВ сөз сүйлөп, ЖӨБ органдарынын да, алардын Ассоциациясы – ЖӨБ Союзунун да калыптануу тарыхы менен бөлүштү. Экинчи секцияда мамлекеттик башкарууда өз алдынча башкаруу органдарынын ролу, үчүнчү секцияда өз алдынча башкаруу органдарында аялдардын, жаштардын жана балдардын кызыкчылыктарын камсыздоо маселелери талкууланды. БАЖБАдан делегаттардын курамында анын директору Асель КУРМАНАЛИЕВА жана долбоорлор боюнча менеджер Салия АКУЛОВА болду, алар “Аялдардын саясий укуктарын кеңейтүүнүн натыйжалуу механизми катары жергиликтүү кеңештердеги гендердик квота: жергиликтүү кеңештерге шайлоого чейин, шайлоо маалында жана андан кийин жергиликтүү деңгээлде аял саясатчыларды колдоо” деген темада баяндама жасашты.

Төртүнчү секция өз алдынча башкаруу органдарына заманбап технологияларды киргизүүгө, илимий-изилдөө иштерин өнүктүрүүгө жана окутуу системасын өркүндөтүүгө арналды. Мында “Реформаларды колдоо инфраструктурасы жана жергиликтүү өнүгүү боюнча билимдерди жана маалыматтарды натыйжалуу башкаруу: квалификацияны жогорулатуу, изилдөө жана экспертиза чөйрөсүндө мамлекет менен жарандык коомдун өнөктөштүгү” деген темадагы баяндама менен ӨСИнин башкаруусунун төрайымы Надежда ДОБРЕЦОВА чыкты. “Жергиликтүү өз алдынча башкарууну өнүктүрүү үчүн” Өнөктөштүгүн түзүүнү демилгелеген уюм – Өнүктүрүү саясат институтунун жетекчиси Добрецова ӨСИни жана Өнөктөштүктү жергиликтүү өнүгүүдө жана башкарууда мамле-кетке жана коомго жардам көрсөтүүгө мүмкүндүк берген институттук чөйрө катары тааныштырды.

XX кылымдын 90-жылдарынын ортосунан тарта Кыргыз Республикасы ЖӨБдү өнүктүрүү боюнча реформаларда техникалык жардамды эл аралык өнөктөштөрдөн, өнүктүрүү долбоорлорунан алып турган. Бирок бара-бара өлкөдө улуттук эксперттик база түптөлүп калды, мисалы, ӨСИ жергиликтүү өнүгүү жана ЖӨБдү өнүктүрүү чөйрөсүндө ар кандай өнөктөштөр каржылаган көптөгөн долбоорлорду аткарып келген жана учурда да муну менен алектенүүдө. Бирок ӨСИ долбоорлорду дайыма өлкөнүн мамлекеттик саясатынын алкагында жана мамлекет менен эриш-аркак иштешип ишке ашырат.

Билимди комплекстүү башкаруунун туруктуу системасын ӨСИ 2013-жылдан тарта түзө баштаган. Ошол жылы мамлекетке чечимдер сунушталып, алар мындан ары жалпы жана ведомстволук багыт боюнча муниципалдык кызматчылардын квалификациясын жогорулатуунун укуктук алкактарын түзгөн мамлекеттик жана муниципалдык кызмат боюнча жаңы мыйзамдарда орун тапкан (2013-2016-жылдары). Ошону менен катар ӨСИ муниципалитеттердин, жамааттардын, жергиликтүү өкмөттүк эмес уюмдардын жана консультанттардын ортосунда жергиликтүү деңгээлде горизонталдуу тажрыйба жана билим алмашуу үчүн платформаларды түздү. Мындай тажрыйба алмашуу ЖӨБдүн мыкты практикасынын мисалдарын чогултуп, жайылтуу формасында “Муниципалитет” журналы (www.municipalitet.kg) аркылуу бекемделип, андан ары да Интернет-платформа – ЖӨБдүн Мыкты практикалар порталы (www.myktyaimak.gov.kg) түрүндө таризделди. Ведомстволук багыт боюнча квалификацияны жогорулатуу чөйрөсүндө (ЖӨБ органдарынын кууш кесиптик маселелери) ӨСИ мамлекеттик органга мамлекеттик-жеке өнөктөштүктүн өзгөчө формасын – жөнөкөй шериктештикти сунуш кылды, ал БАЖБАны түзүү үчүн укуктук негиз болуп калды.

ӨСИ дайындарды, тарыхый тажрыйбаны жана институционалдык эс тутумду чогултууга, бириктирүүгө, жалпылоого жана талдоого өтө көп күч-аракет жумшап келген жана азыр да муну улантууда. ӨСИ башкарууга data-driven усулдарын киргизүүгө көмөктөшүүдө. Ф.Фукуяманын экономикалык жана саясий либерализмдин талашсыз жеңиши жөнүндө божомолу орундалбай калды¹, жана мамлекет дүйнөлүк масштабда улуттардын экономикалык, саясий жана социалдык өнүгүүсүнө таасирин көбөйтүүдө. Жаңы чакырыктар парадигманы өзгөртүү процессин өзгөчө тездетүүдө. Алар: ыкчам санариптештирүү, климаттын өзгөрүүсү, пандемия жана геосаясий туруксуздук. Парадигмалардын өзгөрүүсүн баамдоо менен ӨСИ 2016-2019-жылдары адегенде пландаштыруу системасын талдап чыгып, андан кийин 2019-2024-жылдары санариптик чөйрөгө жайгаштырылган комплекстүү пландаштыруунун жана болжолдоонун жаңы системасын курууга жардам берип жатат. ӨСИ ошондой эле аналитикалык баяндамалар түрүндө сапаттуу чечимдерди кабыл алуу үчүн мамлекетке маанилүү маалыматтарды берди. Жергиликтүү өз алдынча башкарууга арналган адамзаттын өнүгүүсү жөнүндө улуттук баяндама², ЖӨБдү өнүктүрүүдөгү көптөгөн маанилүү көйгөйлөр жөнүндө коомдук талкууга жем таштап, жергиликтүү өз алдынча башкарууну өнүктүрүү этаптарын киргизди, андан ары өнүктүрүүнүн стратегиялык багыттарын аныктап берди. ӨСИ КРнын Жергиликтүү өз алдынча башкаруулар Союзу³, менен биргеликте даярдап, КРнын Жогорку Кеңешине (парламентке) сунуштаган ЖӨБдүн жана жергиликтүү жамааттардын өнүгүүсүнө тиешелүү мыйзамдардын таасири жөнүндө баяндамалар мыйзамдарды өркүндөтүүгө салым кошуп, бийлик менен ЖӨБдүн ортосунда легитимдүү диалог түзүүгө түрткү болду.

Борбордук Азия өлкөлөрүнүн ортосундагы регионалдык кызматташтыкты чыңдоо көз карашынан алып караганда, жергиликтүү өз алдынча башкарууну өнүктүрүү боюнча борбор азиялык регионалдык платформаларды жана өнөктөштүктөрдү түзүү жана өнүктүрүү жөнүндө сөз кылууга мезгил келди, алар үчүн Кыргызстандын ЖӨБдү өнүктүрүү чөйрөсүндөгү бай тажрыйбасы жардамчы болуп берет. Өнүгүү диалектикасы ЖӨБдүн адамзаттын мыкты тажрыйбасын сиңирип алган, бирок регионалдык контекст, жаратылыш шарттары, каада-салттары жана маданияты менен байланышкан өзүнүн регионалдык моделин түзүүгө түртүп жатат, бул Өзбекстан Республикасынын Конституциясынын жаңы редакциясында так белгиленген. Борбор азиялык моделди жана регионалдык өнөктөштүктү түзүү көп тараптуу күч-аракеттерди талап кылат, бирок жергиликтүү экономикалык өнүгүү, анын ичинде чек арага чектеш аймактарды өнүктүрүү; туризм; климаттын өзгөрүшүнүн кесепеттерин башкаруу; суу жана энергетикалык кризистердин чакырыктарына каршы туруу; аялдардын жана жаштардын укуктары менен мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү чөйрөлөрүндө Борбордук Азия өлкөлөрүнө чоң пайда алып келет. Бул чөлкөмдө калктын санынын өсүшүнүн регионалдык керектөөсүн эске алуу менен регионалдык көз караш өзгөчө мааниге ээ болуп турат⁴. Регионалдык аянтчаны курууну тездетүү үчүн акторлор жана иш-аракеттер планы талап кылынат. Кыргыз Республикасында реформаларды колдоонун туруктуу инфраструктурасы түзүлүп калган, Өзбекстан Республикасында Махаллалар ассоциациясы мындай платформаны өнүктүрүү үчүн бардык зарыл дарамети бар экенин көрсөтүүдө. Махаллалар ассоциациясы уюштурган эл аралык конференция жергиликтүү өнүгүү чөйрөсүндө жарандык коомдун уюмдарынын мамлекет менен кызматташуусунун регионалдык процессин баштап жатат.

Махаллалар ассоциациясынын 2025-жылга пландалган Кыргызстанга сапары эки өлкөнүн жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын ассоциацияларынын ортосундагы мамилелерди өнүктүрүүнүн кийинки кадамы болуп калмакчы.

______________ 

¹ Фукуяма Ф. Конец истории? 1989. URL: https://nsarchive.gwu.edu/rus/text_files/EastUropeProblems/1989-27-28/27-28-84-118.pdf

² Жергиликтүү өз алдынча башкаруунун фокусунда адамдын өнүгүүсү: БУЛ ЖЕРДЕ ЖАНА АЗЫР! Адамзаттык өнүгүү боюнча улуттук баяндама, 2013-жыл. БУУӨП, ӨСИ. URL: https://www.undp.org/ru/kyrgyzstan/publications/chelovecheskoe-razvitie-v-fokuse-mestnogo-samoupravleniya-zdes-i-seychas

³ 2016-2018-жылдары кабыл алынган мыйзамдардын Кыргыз Республикасындагы жергиликтүү өз алдынча башкарууну өнүктүрүүгө тийгизген таасири жөнүндө Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешине баяндама, ЖӨБ Союзу, ӨСИ, 2019.  URL: https://dpi.kg/ky/library/full/315.html

⁴ Жалпы калктын санын 100 жана андан ашык миллион адамга жеткирүү менен Борбордук Азия континенттеги өнүгүүнүн маанилүү акторуна айланууда.

 

• 
• 
• 
• 
• 
• 
•